Przypadki w języku niemieckim: Nominativ, Genitiv, Dativ, Akkusativ – odmiana, tabela i wyjaśnienie

Muszę przyznać, że gdy pierwszy raz dowiedziałam się, czym są przypadki w języku niemieckim, nieco zniechęciłam się do nauki. Wydawały mi się zbyt zagmatwane i niezrozumiałe. Niestety, a może stety niemiecki w mojej szkole był obowiązkowym przedmiotem. Postanowiłam więc uczyć się tylko tego, co wtedy mnie interesowało: nowych słówek, niemieckich piosenek i wierszyków kompletnie ignorując skomplikowane zagadnienia gramatyczne. Wzięłam nawet udział w konkursie recytatorskim po niemiecku, nie wiedząc, jak działają przypadki! Zdarzało się oczywiście, że musiałam nauczyć się różnych regułek gramatycznych na sprawdzian, ale nie pielęgnowałam tej wiedzy i nie korzystałam z niej w praktyce, więc szybko wypłynęła mi z pamięci. 

Uczyłam się w ten sposób przez naprawdę długi czas – do momentu, kiedy zauważyłam, że nauka języków obcych zaczęła sprawiać mi coraz większą przyjemność i postanowiłam pójść na studia filologiczne. 

Na studiach już podczas pierwszych zajęć zauważyłam, jak duże są moje braki w porównaniu do innych studentów. Choć dzięki mojemu sposobowi nauki posługiwałam się niemieckim całkiem sprawnie, to nadal popełniałam błędy, które moi profesorowie uważali za “niedopuszczalne” na tym etapie nauki. Zrozumiałam wtedy, że nie mogę już dłużej odkładać gramatyki na bok i zaczęłam nadrabiać zaległości w błyskawicznym tempie. Okazało się, że przypadki niemieckie wcale nie są niemożliwym do zrozumienia pojęciem, a wręcz przeciwnie – są bardzo logiczne. 

W tym artykule przedstawię ci całą moją wiedzę na temat przypadków w jak najbardziej przystępny sposób oraz podzielę się najlepszymi metodami nauki. Powodzenia!

Czym są przypadki?

Przypadki gramatyczne odgrywają kluczową rolę we wskazywaniu funkcji rzeczownika w zdaniu. Istnieją one zarówno w języku polskim, jak i niemieckim, jednak nie zawsze działają w ten sam sposób. Tak jak w języku polskim w niemieckim polegają one głównie na zmianie rodzajników, 

Używanie przypadków służy określeniu relacji pomiędzy osobami i przedmiotami.

Co to znaczy? Zobacz na tym przykładzie:  

Diese Frau gibt dem Kind einen Ball.

Ta pani daje (komu?/czemu?) dziecku (kogo?/co?) piłkę.

Dem Kind (dziecku) jest dopełnieniem celownika, a einen Ball (piłkę) jest dopełnieniem biernika. Przypadki pomagają nam precyzyjnie wyrazić, kto daje piłkę, a kto jest nią obdarowany.

W języku polskim mamy 7 przypadków, w niemieckim tylko 4, w angielskim nie ma ich wcale, a na przykład w węgierskim jest ich aż ponad 20! Przypadki niemieckie to: Nominativ, Genitiv, Dativ i Akkusativ.

Czy znajomość przypadków jest potrzebna, aby porozumieć się w języku niemieckim? Niekoniecznie. Jednak nie używając ich, twoje zdania będą brzmieć mniej więcej w taki sposób „Idę do sklep kupić truskawka i banan”. Twoja wypowiedź nie będzie brzmiała dobrze ani poprawnie, ale będzie zrozumiała! 

Pamiętaj, że opanowanie przypadków do perfekcji, wymaga trochę ćwiczeń i czasu. Nie od razu będziesz posługiwał się nimi bezbłędnie, ale nie oznacza to, że powinieneś bać się rozmów po niemiecku lub czekać aż będziesz „gotowy”. Potraktuj przypadki jako narzędzie, które ułatwi ci precyzyjne wypowiadanie się i nie pozwól im zniechęcić cię do mówienia. W końcu po to uczymy się języków obcych, aby móc dzięki nim porozumiewać się z innymi. Kluczem do przełamania bariery językowej jest zaakceptowanie faktu, że popełnianie błędów jest również procesem nauki języka!

Na jakie pytania odpowiadają przypadki niemieckie?

Nad przypadkami spędziłam wiele godzin. Najpierw kiedy uczyłam się ich sama, a potem ucząc innych. Dzięki temu udało mi się opracować skuteczny sposób na opanowanie tego tematu. Jedną z najważniejszych rzeczy, które powinieneś zapamiętać, jest to, że każdy z przypadków odpowiada na określone pytania:

• Nominativ (mianownik): wer? (kto?), was? (co?)
• Genitiv (dopełniacz): wessen? (czyj? czyja? czyje?)
• Dativ (celownik): wem? (komu?) was? (czemu?) wo? (gdzie?)
• Akkusativ (biernik): wen? (kogo?), was? (co?), wohin? (dokąd?)

Zauważ, że pytania są bardzo podobne do tych, na które odpowiadają polskie przypadki. Nowością, która nie występuje w języku polskim, jest to, że Dativ odpowiada również na pytanie “wo?”, a Akkusativ na pytanie “wohin?”.

Fakt, że przypadki niemieckie możemy porównać do tych polskich, jest dla nas dużym ułatwieniem. Oznacza to, że jeśli nie wiesz, którego przypadku powinieneś użyć, to zastosuj ten sam, co w języku polskim. Jest duża szansa, że trafisz! Zobacz na poniższym przykładzie:

Tom kupił swojemu synowi piłkę.

Tom hat seinem Sohn einen Ball gekauft.

“Tom kupił swojemu synowi piłkę” – w tym zdaniu w języku polskim możemy wyróżnić celownik (“komu?, czemu?” –  swojemu synowi) i biernik (“kogo? co?”- piłkę). Tak samo w języku niemieckim: seinem Sohn (swojemu synowi) powiemy w Dativie, a einen Ball (piłkę) w Akkusativie.

Choć ta zasada sprawdza się naprawdę często, to istnieją pewne wyjątki. Na przykład dla czasowników: es gibt (jest, znajduje się) albo lassen (pozwalać, kazać).

• es gibt (jest, znajduje się): w języku polskim po “jest” używamy mianownika (kto?/co?), natomiast w języku niemieckim biernika (kogo?/co?).

Gibt es hier einen Friseur?

Czy jest tu fryzjer?

• lassen (pozwalać, kazać): W języku polskim każemy “komu?/czemu?”, używamy celownika, a języku niemieckim biernika (kogo?/co?). 

Mein Lehrer lässt mich die Hausaufgaben nachholen.

Mój nauczyciel każe mi nadrobić zaległe zadania domowe.

Odmiana przez przypadki w języku niemieckim + tabelka z rodzajnikami

Różnica pomiędzy odmianą polską  a niemiecką jest taka, że w języku polskim odmieniamy końcówkę rzeczownika (np. jabłko, jabłkiem, jabłka itd.), natomiast w języku niemieckim przez przypadki odmienia się rodzajnik, zaimek lub przymiotnik. Sam rzeczownik natomiast pozostaje niezmieniony (np. der Apfel, den Apfel, dem Apfel). 

Jeśli nie wiesz jeszcze, czym są rodzajniki lub chcesz przypomnieć sobie informacje na ich temat, koniecznie zajrzyj do naszego artykułu o rodzajnikach określonych i nieokreślonych.

Aby odmieniać niemieckie rzeczowniki przez przypadki, musisz wiedzieć, jak posługiwać się rodzajnikami. Będzie ci do tego potrzebna znajomość poniżej tabelki: 

	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki	liczba mnoga
Nominativ (kto/co?)	der	die	das	die
Genitiv (czyj?)	des, -s	der	des, -s	der
Dativ (komu/czemu?)	dem	der	dem	den, -n
Akkusativ (kogo/co?)	den	die	das	die

Czy znasz powiedzenie “Gdyby nie to der/die/das to by byli Niemcy z nas”? O ile prostsza byłaby nauka niemieckiego, gdyby nie rodzajniki! Choć opanowanie rodzajników sprawia wiele trudności, to właśnie one są fundamentalnym elementem gramatyki niemieckiej. Nie pozostaje nam więc nic innego, niż zaakceptowanie tego faktu i rozpoczęcie nauki. A jak robić to najlepiej?

Aby móc sprawnie posługiwać się przypadkami, musisz wyrobić sobie intuicję językową. Zrobisz to, ucząc się na pamięć całych zwrotów i zdań. Poprzez naukę pełnymi zdaniami możesz automatycznie przyswajać struktury gramatyczne. To pozwala na płynniejsze i bardziej naturalne posługiwanie się językiem. Dla przykładu, jeśli zapamiętasz cały zwrot nach der Schule (po szkole), to w trakcie mówienia nie będziesz musiał zatrzymywać się i zastanawiać, z jakim przypadkiem łączy się zaimek nach i jak prawidłowo odmienić rodzajnik. 

W Taalhammerze od dawna stosujemy tę formę nauki. Dzięki niej naszym kursantom udało się poprawić umiejętności komunikacyjne i osiągnąć płynność językową. Jeśli chcesz sam przekonać się o skuteczności tej metody, przetestuj aplikację Taalhammer, gdzie możesz uczyć się zdań przygotowanych przez nasz zespół lingwistów i nauczycieli, jak również tworzyć swoje własne przykłady. 

Nominativ – tabela i przykłady

Nominativ (mianownik) wskazuje na wykonawcę czynności. Odpowiada na pytania:

• wer? (kto),
• was? (co).

Oto przykłady jak Nominativ używany jest w zdaniu. Zauważ, że po czasownikach: sein (być), werden (stawać się) i bleiben (zostać), rzeczownik zawsze występuje w Nominativie.

Du bist ein wunderbarer Mensch!	Jesteś cudowną osobą!
Ist das ein Kater oder eine Katze?	To kocur czy kotka?
Sie wird Ärztin werden.	Ona będzie lekarką.
Ich werde Millionär sein!	Będę milionerem!
Meine Schwester bleibt immer meine gute Freundin.	Moja siostra zawsze pozostanie moją dobrą przyjaciółką.
Bleibst du noch ein bisschen?	Zostaniesz jeszcze trochę?
Das Buch ist interessant.	Ta książka jest interesująca.
Die Blumen sind bunt.	Kwiaty są kolorowe.
Ein Hund bellt.	Jakiś pies szczeka.
Eine Katze klettert auf den Baum.	Jakaś kotka wdrapuje się na drzewo.

Akkusativ – tabela i przykłady

Akkusativ jest odpowiednikiem biernika w języku polskim. Odpowiada na pytania:

• wen? (kogo),
• was? (co), 
• oraz wohin? (dokąd), ale o tym trochę później.

Jest dopełnieniem bliższym, zazwyczaj rzeczą, na którą działa czynność. 

Czasowniki łączące się z Akkusativem

Istnieje cała grupa czasowników, które zawsze łączą się z Akkusativem, jak na przykład lieben (kochać), fragen (pytać), essen (jeść). Trzeba jednak uważać, niektóre czasowniki, które w języku polskim łączą się z celownikiem (Dativ), a w języku niemieckim z biernikiem (Akkusativ)

Przyimki łączące się z Akkusativem

W języku niemieckim istnieje dużo przyimków, które zawsze wymagają użycia Akkusativu. Są to: durch (przez), für (dla/za), gegen (przeciwko), ohne (bez), um (o). Gdy tylko użyjesz któregokolwiek z nich, powinieneś pomyśleć o: den, ihn, mich, dich.

Nie ma żadnych sztuczek, by się tego nauczyć. Najskuteczniejszym sposobem jest zapamiętanie wielu przykładów i próbowanie wykorzystania ich w rozmowach. Spójrz na te przykłady:

durch den Wald	przez las
Bist du durch die Stadt oder durch den Wald gegangen?	Szedłeś przez miasto czy przez las?
für mich	dla mnie
Hast du etwas für mich?	Masz coś dla mnie?
gegen ihn	przeciwko niemu
Bist du gegen ihn oder für ihn?	Jesteś przeciwko niemu czy za nim?
ohne dich	bez ciebie
Ich kann ohne dich nicht leben!	Nie mogę bez ciebie żyć!
um den Hund	o psa
Sie kümmert sich um den Hund.	Ona troszczy się o psa.

Dativ – tabela i przykłady

Dativ to odpowiednik naszego celownika. Odpowiada na pytania:

• wem? (komu), 
• was? (czemu) 
• oraz wo? (gdzie). 

Odnosi się do dopełnienia dalszego, które zazwyczaj jest osobą, która ponosi skutki działania. Dopełnienie dalsze pomaga nam zrozumieć, komu coś się dzieje, kto korzysta z danej sytuacji lub kto jest zaangażowany w dany proces, np. Ich schenke meiner Freundin ein Buch. Przeanalizujmy dokładnie to zdanie:

Ich schenke	meiner Freundin	ein Buch.
Daję	mojej przyjaciółce	książkę.
–	komu?/czemu? – Dativ (dopełnienie dalsze)	kogo?/co? – Akkusativ (dopełnienie bliższe)

Dopełnienie dalsze i bliższe brzmi jak czarna magia? Zapamiętaj to w ten sposób: w zdaniu z dwoma dopełnieniami, osoba będzie zawsze w Dativie, a rzecz w Akkusativie.

Czasowniki łączące się z Dativem

Istnieje cala grupa czasowników które zawsze łączą się z Dativem, jak na przykład passieren (stać się/wydarzyć się), schmecken (smakować), czy geben (dawać). Trzeba jednak uważać, niektóre czasowniki które w języku polskim łączą się z celownikiem (Dativ), a języku niemieckim z biernikiem (Akkusativ.)

Przyimki łączące się z Dativem

W języku niemieckim istnieje kilka przyimków, które zawsze wymagają użycia Dativu: aus (z), bei (u), mit (z), nach (po/do), seit (od), von (od), zu (do), gegenüber (naprzeciwko). Kiedy je widzisz, powinieneś automatycznie pomyśleć o: dem, ihm, mir, dir. Spójrz na poniższe przykłady:

aus dem Norden	z północy
Er kam aus dem Norden.	On przyszedł z północy.
bei mir	u mnie
Du kannst bei mir schlafen.	Możesz spać u mnie.
mit wem?	z kim?
mit dir	z tobą
Mit wem arbeitest du gerne? Ich arbeite gerne mit dir.	Z kim lubisz pracować? Lubię pracować z tobą.
nach dem Spaziergang	po spacerze
Nach dem Spaziergang habe ich mich ausgeruht.	Po spacerze odpoczywałem.
seit der Party	od imprezy
Ich habe ihn seit der Party nicht mehr gesehen.	Nie widziałam go od imprezy.
von den Hennen	od kur
Die Eier kommen von den Hennen.	Jajka są od kur.
zu ihr	do niej
Was hast du zu ihr gesagt?	Co do niej powiedziałeś?
gegenüber dem Restaurant	naprzeciwko restauracji
Wir trafen uns gegenüber dem Restaurant.	Spotkaliśmy się naprzeciwko restauracji.

Genitiv – tabela i przykłady

Genitiv to odpowiednik polskiego dopełniacza. Jest najrzadziej używanym przypadkiem. Odpowiada na pytanie wessen? (czyj/ czyja/czyje).

Jest on stosowany do wyrażania własności lub przynależności. Chociaż Genitiv jest używany stosunkowo rzadko i wydaje się trudny, istnieje grupa przyimków, które zawsze łączą się z Genitivem i łatwo je rozpoznać oraz się ich nauczyć.

Akkusativ czy Dativ? 

Do tej pory było jednoznacznie, bo czasowniki i przyimki zawsze łączyły się z jednym przypadkiem. Istnieje jednak grupa przyimków, które nie są takie “wierne” i mogą łączyć się z Akkusativem lub Dativem w zależności od kontekstu (a dokładniej od tego, czy czasownik wyraża jakiś rodzaj ruchu). Są to tak zwane Wechselpräpositionen. Szerzej omówiłam ten temat w artykule o przyimkach z przypadkami.

Do tych przyimków należą: an (przy, na), auf (na), in (w), über (nad), unter (pod), hinter (za), neben (obok), vor (przed) i zwischen (pomiędzy). Dobrym sposobem na nauczenie się tego jest przyjrzenie się różnicom dla następujących par czasowników: stehen vs. stellen (stać vs. położyć), sitzen vs. setzten (siedzieć vs. usiąść), liegen vs. legen (leżeć vs. położyć). Spójrz na te przykłady:

Die Schlüssel liegen auf einem Tisch.	Klucze leżą na stole.
Ich lege die Schlüssel auf einen Tisch.	Kładę klucze na stole.
Ich sitze auf deinem Auto.	Siedzę na twoim samochodzie.
Setz dich nicht auf mein Auto!	Nie siadaj na moim samochodzie!
Wo steht der Tisch? Der Tisch steht zwischen dir und mir.	Gdzie stoi stół? Stół stoi pomiędzy tobą a mną.
Wohin stellst du den Tisch? Ich stelle den Tisch zwischen dich und mich.	Gdzie stawiasz stół?

W dużym skrócie zasada polega na tym, że powinieneś użyć:  

• Akkusativu, jeśli odpowiadasz na pytanie wohin? (dokąd?) i używasz czasowników określających ruch, np.: legen (kłaść), stellen (stawiać), gehen (iść).
• Dativu, jeśli odpowiadasz na pytanie wo? (gdzie?) i używasz czasowników nie związanych z ruchem, np.: liegen (leżeć), stehen (stać), sein (być).

Spójrz na więcej przykładowych zdań:

Der Stuhl steht hinter dem Schrank.	Krzesło stoi za szafą.
Ich stelle den Stuhl hinter den Schrank.	Stawiam krzesło za szafą.
Wo liegen Bücher? Die Bücher liegen auf dem Regal.	Gdzie leżą książki? Książki leżą na półce.
Wohin legt ihr die Bücher? Wir legen die Bücher auf das Regal.	Gdzie kładziemy książki? Kładziemy książki na półce.
Er sitzt zwischen den Frauen.	On siedzi między kobietami.
Er setzt sich zwischen die Frauen.	On siada pomiędzy kobietami.

Koniecznie zajrzyj tutaj, aby poćwiczyć Wechselpräpositionen w formie filmu interaktywnego!

Opanuj przypadki niemieckie z aplikacją Taalhammer!

Mam nadzieję, że w tym artykule udało mi się rozwiać wszystkie twoje wątpliwości związane z przypadkami. Jednak to jeszcze nie koniec! Aby posługiwać się przypadkami szybko i pewnie, nie wystarczy sama znajomość teorii. Musisz najpierw przerobić trochę ćwiczeń i nauczyć się na pamięć jak największej ilości zwrotów i zdań, aż wyrobisz sobie odruchy językowe. 

Tutaj z pomocą przychodzi nasz kurs języka niemieckiego lub ćwiczenia w aplikacji Taalhammer. Aplikacja mobilna jest doskonałym narzędziem, które możesz wykorzystać do urozmaicenia i usystemowania nauki. Czekają tam na ciebie gotowe zestawy do powtórek, które są koniecznym elementem nauki języków obcych. Zacznij naukę już teraz, a niedługo będziesz mógł cieszyć się widocznymi postępami swojej pracy. Powodzenia!