Pierwszy wieczór mojej pierwszej wymiany studenckiej w Niemczech poświęcony był na integrację. Studenci z niemieckiej uczelni przygotowali dla nas powitalne ognisko. Pamiętam, że na początku byłam trochę zestresowana czy poradzę sobie z rozmową po niemiecku, jednak przyjazna atmosfera sprawiła, że bawiłam się bardzo dobrze, a moja niepewność co do umiejętności językowych bardzo szybko zeszła na drugi plan. Dopiero w momencie, gdy wszyscy zebraliśmy się wokół ognia i zaczęliśmy opowiadać sobie historie pojawiły się moje pierwsze wątpliwości. Gdy słuchałam opowieści moich nowych kolegów i koleżanek zauważyłam, że są dwa czasy przeszłe w języku niemieckim, które co chwile się przeplatają: Perfekt i Präteritum. Co prawda uczyłam się o nich wcześniej, ale w momencie gdy chciałam opowiedzieć swoją ciekawą historię nagle wszystko zaczęło mi się mieszać. Nie wiedziałam, którego czasu powinnam użyć, ani jak zrobić to poprawnie i straciłam pewność siebie.
Teraz już wiem, że moje zmartwienia były całkiem niepotrzebne i bardzo żałuję, że nie odważyłam się na zabranie głosu. Prawda jest taka, że nieważne, którego czasu bym użyła, ponieważ tak naprawdę można korzystać z nich naprzemiennie i praktycznie nie da się użyć ich w błędny sposób. Co więcej, w 99% przypadków używa się tylko jednego czasu przeszłego, więc jego znajomość w zupełności wystarczyłaby mi na prowadzenie konwersacji – o czym dowiesz się w tym artykule.
Ile jest czasów przeszłych w języku niemieckim?
W języku niemieckim masz do wyboru 3 czasy przeszłe:
- Perfekt,
- Präteritum,
- *Plusqamperfect.
W rzeczywistości w większości przypadków w języku mówionym używa się tylko jednego z nich: czasu Perfekt. Czasu Präteritum (nazywanego też Imperfekt) używa się głównie w piśmie i języku oficjalnym. Spotkasz się z nim więc w gazetach, książkach, telewizji czy w radiu.
*Czas Plusqamperfect to tzw. czas zaprzeszły. Służy do wskazywania, która z dwóch czynności z przeszłości wydarzyła się wcześniej. W rzeczywistości jest używany bardzo rzadko.
Czas przeszły Perfekt
Choć czas przeszły Perfekt nazywamy inaczej czasem przeszłym złożonym, to tak naprawdę jest to ten łatwiejszy niemiecki czas przeszły i Niemcy używają go w codziennej mowie w 90% przypadków. Jego nazwa bierze się stąd, że do tworzenia zdań w tym czasie potrzebujesz dwóch czasowników: tzw. czasownika posiłkowego (haben lub sein) i czasownika głównego. To co może wydawać ci się trochę dziwne i nienaturalne to fakt, że w czasie przeszłym Perfekt czasownik główny, czyli ten który informuje nas o tym co się wydarzyło, występuje na samym końcu zdania.
Dla przykładu, jeśli chcesz opowiedzieć o tym, co robiłeś w przeszłości każde zdanie zaczniesz od Ich habe … albo Ich bin … (Ich habe użyjesz o wiele częściej, ale o tym za chwilę). Choć jest to monotonne, jednocześnie zdecydowanie ułatwia używanie czasu przeszłego. Zobacz na więcej przykładowych zdań:
| niemiecki | polski |
|---|---|
| Ich bin um 8 Uhr aufgewacht. | Obudziłam się o 8 rano. |
| Ich bin mit dem Hund spazieren gegangen. | Poszłam na spacer z psem. |
| Ich habe gestern einen leckeren Kuchen gemacht. | Zrobiłam wczoraj pyszne ciasto. |
| Ich habe schon zwei Kaffees getrunken. | Wypiłam już dwie kawy. |
| Ich habe ein interessantes Buch gelesen. | Przeczytałam interesującą książkę. |
| Ich habe Deutsch gelernt. | Uczyłam się niemieckiego. |
| Ich bin um 21 Uhr eingeschlafen. | Zasnęłam o 21. |
Zdanie Ich habe gestern einen leckeren Kuchen … dostarcza nam już wiele informacji. Brakuje tu jeszcze czasownika głównego, który umieszczamy dopiero na samym końcu zdania. To właśnie on nadaje zdaniu ostateczny sens. Oczywiście, jak to w języku niemieckim, musimy pamiętać o tym, żeby jeszcze odpowiednio go odmienić. Forma czasownika dla czasu przeszłego nazywa się Partizip II. Dla czasowników regularnych tworzymy ją poprzez dodanie przedrostka ge– oraz końcówki –t do tematu czasownika. Zobacz na przykłady:
| niemiecki | polski |
|---|---|
| Ich habe gestern einen leckeren Kuchen gemacht. | Zrobiłam wczoraj pyszne ciasto. |
| Ich habe gestern einen leckeren Kuchen gekauft. | Kupiłam wczoraj pyszne ciasto. |
| Ich habe gestern einen leckeren Kuchen gebracht. | Przyniosłam wczoraj pyszne ciasto. |
| Ich habe gestern einen leckeren Kuchen gegessen. | Zjadłam wczoraj pyszne ciasto. |
Aby utworzyć formę Partizip II zamieniliśmy czasowniki w następujący sposób: machen – gemacht, kaufen – gekauft, bringen – gebracht, essen – gegessen.
Czasowniki machen i kaufen odmieniły się w sposób regularny, według schematu wspomnianego wcześniej:
| przedrostek ge– | temat czasownika | końcówka –t |
|---|---|---|
| ge- | mach | -t |
| ge- | kauf | -t |
Natomiast czasowniki bringen i essen są nieregularne. Odmiany takich czasowników trzeba po prostu nauczyć się na pamięć. Nie martw się, nie zostaniesz z tym zadaniem sam. Długo zastanawiałam się, jak można ułatwić sobie zapamiętanie odmiany czasowników nieregularnych i po dokładnym przeanalizowaniu listy udało mi się dostrzec powtarzające się schematy. Okazało się, że mimo nieregularności można je podzielić na kilka grup, co zdecydowanie ułatwi ci naukę. Napisałam na ten temat osoby artykuł, który znajdziesz tutaj: czasowniki nieregularne w czasie przeszłym w języku niemieckim.
Czasowników nieregularnych możesz nauczyć się również z pomocą naszej aplikacji mobilnej Taalhammer. Wraz z zespołem Taalhammera dokładamy wszelkich starań, aby uczynić naukę niemieckiego jak najbardziej skuteczną i przyjemną. Opracowaliśmy algorytm, dzięki któremu codzienne powtórki nie będą już dla ciebie wyzwaniem, a jak wiadomo, regularność jest podstawą nauki języków obcych. Algorytm dopasowuje się do twoich potrzeb i umiejętności, tak aby jak najbardziej zoptymalizować naukę. Dzięki zastosowaniu metody Spaced Repetition będziesz mógł uczyć się mniej i skuteczniej. Zacznij kurs niemieckiego razem z nami, a wkrótce będziesz cieszyć się wymarzonymi rezultatami.
haben vs sein
Odnośnie czasu Perfekt pozostaje nam do wyjaśnienia jeszcze jedna kwestia. Kiedy używać czasownika posiłkowego sein, a kiedy haben?
Czas Perfekt w języku niemieckim w większości przypadków budujemy używając czasownika posiłkowego haben, jednak w niektórych przypadkach używamy sein.
Proste wyjaśnienie jest takie, że czasowniki, które tworzą Perfekt z sein najczęściej związane są ze zmianą miejsca lub stanu. Co to oznacza? Zobacz na poniższe przykłady:
- czasowniki takie jak gehen (iść), laufen (biec), kommen (przychodzić), fahren (jechać) wandern (wędrować) i fliegen (lecieć) wskazują, że się poruszasz i zmieniasz swoje położenie,
- czasowniki takie jak aufwachen (obudzić się), einschlafen (zasnąć), sterben (umierać) wskazują na pewną zmianę stanu,
- są też czasowniki takie jak sein (być), bleiben (pozostać), passieren (wydarzyć się) i werden (stać się), które zawsze przyjmują sein jako czasownik pomocniczy.
Zobacz na przykładowe zdania w czasie przeszłym:
| niemiecki | polski |
|---|---|
| Letztes Jahr sind sie im Juni nicht in den Urlaub gefahren. | W zeszłym roku nie pojechali na wakacje w czerwcu. |
| Ihre Schwester ist nicht gekommen, weil sie nicht eingeladen war. | Jej siostra nie przyszła, ponieważ nie została zaproszona. |
| Ich bin spät eingeschlafen und spät aufgewacht. | Poszłam późno spać i późno się obudziłam. |
| Sie ist Ärztin geworden. | Została lekarzem. |
| Sie sind gekommen und dann drei Wochen lang geblieben. | Przyjechali i zostali na trzy tygodnie. |
| Ist sie niemals Lehrerin geworden? | Czy nigdy nie została nauczycielką? |
| Was ist passiert? | Co się stało? |
Niektóre czasowniki ruchu nie są „wierne” czasownikowi posiłkowemu sein. W zależności od kontekstu mogą funkcjonować również z haben. Dzieje się tak, gdy czasownik nie skupia się już na zmianie lokalizacji, lecz na samej czynności. Spójrz na te przykłady:
| niemiecki | polski |
|---|---|
| Wir sind durch den Fluss geschwommen. | Przepłynęliśmy przez rzekę. |
| Wir haben (sind) jeden Tag geschwommen. | Pływaliśmy każdego dnia. |
| Wir sind bis zum Meeresboden getaucht. | Zanurkowaliśmy na dno morza. |
| Wir haben (sind) im Urlaub viel getaucht. | Dużo nurkowaliśmy na wakacjach. |
| Sie ist über das Hindernis gesprungen. | Ona przeskoczyła przez przeszkodę. |
| Er hat (ist) einen neuen Rekord gesprungen. | On przeskoczył nowy rekord. |
Zauważ, że dwa powyższe zdania z schwimmen mają różne znaczenia. W zdaniu Wir sind durch den Fluss geschwommen wyrażasz ruch, ale w Wir haben jeden Tag geschwommen mówisz o samej czynności, która nie ma na celu zmiany położenia. W tych przypadkach można użyć haben jako czasownika pomocniczego (chociaż sein jest również poprawne).
Możesz również użyć haben, jeśli czynność jest skierowana do jakiegoś obiektu. Zwróć uwagę na różnicę między Wir sind mit dem Auto zur Arbeit gefahren, a Ich habe das Auto in die Garage gefahren. W drugim zdaniu odnosisz się do tego, czym jechałeś (ein Auto fahren), a nie do samego aktu poruszania się. Spójrz na więcej przykładów:
| niemiecki | polski |
|---|---|
| Wir sind mit dem Auto zur Arbeit gefahren. | Pojechaliśmy do pracy samochodem. |
| Ich habe das Auto in die Garage gefahren. | Wjechałem samochodem do garażu. |
| Wir sind nach Wien geflogen. | Polecieliśmy do Wiednia. |
| Wer hat das Flugzeug geflogen, der Pilot oder der Co-Pilot? | Kto prowadził samolot, pilot czy pomocnik pilota? |
| Der Surfer ist zurück zum Strand gesurft. | Surfer przypłynął z powrotem na plażę. |
| Ich habe die ganze Nacht im Internet gesurft. | Surfowałam po Internecie przez całą noc. |
| Er ist durch den Park gejoggt. | Przebiegł przez park. |
| Er hat jeden Tag gejoggt. | Codziennie biegał. |
| Wir sind durch das Zimmer getanzt. | Tańczyliśmy po pokoju. |
| Wir haben viel getanzt. Wir haben Tango getanzt. | Dużo tańczyliśmy. Tańczyliśmy tango. |
Czas przeszły Präteritum
Präteritum to czas przeszły prosty (nazywany też Imperfekt). Tak jak pisałam wcześniej, czas Perfekt używany jest w języku mówionym, natomiast czasu Präteritum używa się najczęściej w języku pisanym i oficjalnym np. w gazetach, w książkach, w telewizji czy radiu.
Jest jednak parę czasowników, których używa się w czasie Präteritum w codziennych rozmowach. Najważniejsze z nich to te, które są ogólnie najważniejsze w języku niemieckim czyli sein i haben. Ich formy w Perfekcie (np. Ich bin gewesen albo Ich habe gehabt) brzmią dla Niemców trochę zabawnie. Dlatego tych dwóch czasowników zawsze używaj w czasie Präteritum. Jest to po prostu wygodniejsze. Zobacz do tabelki poniżej i koniecznie zapamiętaj ich odmianę:
| sein | haben | |
| ich | war | hatte |
| du | warst | hattest |
| er/sie/es | war | hatte |
| wir | waren | hatten |
| ihr | wart | hattet |
| sie/Sie | waren | hatten |
Oto przykładowe zdania:
| niemiecki | polski |
|---|---|
| Er war gestern mit Judith im Kino. | On był wczoraj w kinie z Judith. |
| Als ich klein war, hatte ich eine rosa Mütze und Handschuhe. | Jak byłam mała miałam różową czapkę i rękawiczki. |
| Ich hatte 100 Euro in meinem Portemonnaie. | Miałam w portfelu 100 euro. |
| Warst du gestern bei der Arbeit? | Byłaś wczoraj w pracy? |
Inne czasowniki, których też prawie nigdy nie używa się w czasie Perfekt, lecz w Präteritum to czasowniki modalne: dürfen (móc), können (umieć), mögen (lubić), müssen (musieć), sollen (mieć powinność) i wollen (chcieć). Tym czasownikom poświęciłam osobny artykuł. Jeśli chcesz zobaczyć jak odmieniać czasowniki modalne koniecznie zajrzyj tutaj.
Przyjrzyjmy się teraz odmianie pozostałych czasowników.
czasowniki regularne
Zacznijmy od odmiany czasowników regularnych, np. kaufen (kupować) i machen (robić). Aby utworzyć czas Präteritum bierzemy temat czasownika, a następnie dodajemy do niego „t” oraz odpowiednią końcówkę osobową.
No dobrze, ale czym jest ten temat czasownika?
Temat czasownika to jego główna część, która pozostaje po odcięciu końcówki –en. Czyli na przykład temat czasownika kaufen to kauf (kauf + en), a temat machen to mach (mach + en).
Tak wyglądają prawidłowo odmienione czasowniki w czasie Präteritum:
| temat czasownika | końcówka osobowa | odmieniony czasownik | |
|---|---|---|---|
| ich | kauf, mach | +te | kaufte, machte |
| du | kauf, mach | +test | kauftest. machtest |
| er/sie/es | kauf, mach | +te | kaufte, machte |
| wir | kauf, mach | +ten | kauften, machten |
| ihr | kauf, mach | +tet | kauftet, machtet |
| sie/Sie | kauf, mach | +ten | kauften, machten |
Zauważ, że końcówki osobowe są bardzo podobne do czasu teraźniejszego Präsens. Największą różnicą jest litera „t” po temacie czasownika. Niech ta litera „t” będzie dla ciebie wskazówką. Kiedy ją zobaczysz to będzie dla ciebie sygnał, że czasownik jest odmieniony w czasie Präteritum.
Dodatkowym ułatwieniem jest to, że 1. i 3. osoba liczby pojedynczej (np. kaufte, machte) oraz liczby mnogiej (np. kauften, machten) są takie same, a 2. osoby liczby pojedynczej i mnogiej „du” i „ihr” w czasie Präteritum prawie nigdy nie używamy. Dlaczego? Dlatego, że du i ihr używamy najczęściej wtedy, kiedy z kimś rozmawiamy, a jak już wcześniej wspominałam, podczas rozmowy używa się czasu Perfekt, a nie Präteritum! Zapytasz więc np. Hast du einen neuen Laptop gekauft? (Czy kupiłeś nowy laptop?), a nie Kauftest du einen neuen Laptop? (choć oba zdania są gramatycznie poprawne).
Jest jeszcze jedna rzecz, o której powinieneś pamiętać (chociaż tak naprawdę twój język będzie robić to za ciebie naturalnie). Wiele zasad gramatycznych wywodzi się z fonetyki. Tak jest też w tym przypadku. Jeśli temat czasownika kończy się na „t”, „d”, „m”, „n” to wtedy przed “t” wstawia się jeszcze dodatkowo “e” – inaczej trudno byłoby taki wyraz wymówić, np. nie powiesz Ich wartte, tylko Ich wartete (czekałam), nie Er arbiette, tylko Er arbeitete (on pracował).
czasowniki nieregularne
W przypadku czasowników nieregularnych nie ma innego sposobu niż nauczenie się ich na pamięć, ponieważ ich odmiana jest po prostu … nieregularna. Zobacz na parę przykładów:
| geben (dać) | kommen (przyjść) | gehen (chodzić) | |
|---|---|---|---|
| ich | gab | kam | ging |
| du | gabst | kamst | gingst |
| er/sie/es | gab | kam | ging |
| wir | gaben | kamen | gingen |
| ihr | gabt | kamt | gingt |
| sie/Sie | gaben | kamen | gingen |
Tutaj odsyłam cię ponownie do artykułu o odmianie nieregularnych czasowników niemieckich. Znajdziesz w nim dodatkowe wskazówki, które pomogą ci w nauce.
Als czy wenn?
Kiedy będziesz mówić o przeszłości prawdopodobnie będziesz chciał użyć tych dwóch słówek: als oraz wenn. Oba mają to samo znaczenie – „kiedy” – ale używa się ich zależnie od kontekstu. Als używamy gdy mówimy o jednorazowej czynności z przeszłości, natomiast wenn do czynności powtarzających się. Dla podkreślenia można powiedzieć również immer wenn (zawsze kiedy).
Choć nie ma w tym nic skomplikowanego, często zdarzają się tutaj błędy. Wynika to z tego, że w języku polskim nie mamy takiego rozróżnienia. Tak samo w języku angielskim używa się tylko jednego słowa „when”. Zobacz na przykładowe zdania:
| niemiecki | polski |
|---|---|
| Als ich klein war, habe ich gerne im Park gespielt. | Kiedy byłem mały, uwielbiałem bawić się w parku. |
| Mein Vater hat mir ein Fahrrad gekauft, als ich mein Abitur bestanden habe. | Mój tata kupił mi rower, kiedy zdałam maturę. |
| Als ich in Kroatien war, habe ich schwimmen gelernt. | Kiedy byłam w Chorwacji, nauczyłam się pływać. |
| Immer wenn es regnete, haben wir Gesellschaftsspiele gespielt. | Kiedy padało, graliśmy w gry planszowe. |
| Sie haben immer gelacht, wenn sie zusammen Zeit verbracht haben. | Zawsze się śmiali, kiedy spędzali razem czas. |
| Wenn er ins Kino ging, kaufte er immer eine große Tüte Popcorn. | Kiedy chodził do kina, zawsze kupował dużą torbę popcornu. |
Ucz się gramatyki niemieckiej skutecznie z aplikacją Taalhammer!
Czy słyszałeś już powiedzenie, że coś jest proste, ale nie jest łatwe? Sprawdza się to również w kontekście nauki języków obcych. Mam nadzieję, że w tym artykule udało mi się pokazać, że zasady gramatyki związane z czasami w języku niemieckim są proste i logiczne. Teraz przyszedł czas na „trudną” część, czyli praktykę. Znajomość zasad to jedno, ale swobodne posługiwanie się językiem to drugie. Aplikacja Taalhammer została stworzona po to, aby pomóc ci biegle mówić po niemiecku. Ucząc się razem z nami zyskasz dostęp do najlepszych metod poliglotów i nauczycieli języków obcych. Jedną z nich, na której opiera się nasza aplikacja, jest metoda nauki za pomocą całych zdań. Zacznij naukę już dziś, a niedługo sam przekonasz się, jak dobre przynosi efekty. Powodzenia z nauką niemieckiego!