Na pewno doświadczyłeś sytuacji, w której ktoś cię o coś zapytał, a ty zupełnie nie pamiętałeś, o co chodzi. Albo chciałeś coś powiedzieć w języku angielskim, i słowo było na końcu języka, ale jednak nie mogłeś przypomnieć sobie jak to powiedzieć?
Dlaczego tak się stało?
Nasz mózg jest stworzony do tego, by zapominać większość informacji. W drodze ewolucyjnej najważniejsze było przyswajanie tych informacji, które prowadziły do przetrwania, czyli na przykład znalezienie jedzenia lub reprodukcji.
Co więcej, zapominanie to niezbędny proces optymalizacji działania naszej pamięci. Istnieje bardzo rzadkie zaburzenie zwane Hipermnezja. Ludzie dotknięci tym zaburzeniem są w stanie, bez wysiłku przypomnieć sobie, bardzo szczegółowo większość wydarzeń ze swojego życia. Okazuję się, że ludzie Ci nie są w stanie normalnie funkcjonować.Z ich opisów wynika, że są przytłoczeni i zmęczeni nie kończącym się napływem wspomnień, które są bez żadnego znaczenia dla ich bieżącego funkcjonowania.
Oznacza to, że zapamiętywanie informacji, które mogą mózg ocenia jako mniej ważne (na przykład słówka z angielskiego), wiąże się z wysiłkiem. Twoja nauka języka obcego to, de facto, walka z procesem zapominania.
Istnieje wiele rodzajów pamięci, które mają różny sposób działania i różne przeznaczenie. W zależności od sytuacji i rodzaju, informacje są przechowywane w odpowiednim miejscu i w różny sposób. W tym artykule skupimy się przede wszystkim na pamięci krótkotrwałej i długotrwałej (w tym deklaratywnej i proceduralnej).
Czym jednak wyróżnia się każda z nich i jak się to ma do nauki języków obcych? Przyjrzyjmy się temu.
Pamięć krótkotrwała
Zapamiętywanie zaczyna się właśnie od wykorzystania pamięci krótkotrwałej, nazywanej również pamięcią roboczą. Jest to obszar, który mózg angażuje na przykład do zadania powtórzenia właśnie usłyszanej sekwencji liczb w odwrotnej kolejności. Spróbuj zapamiętać tą sekwencje “8-2-4-9-1-3”. A teraz zamknij oczy i odtwórz ja od ostatniej do pierwszej. To, czy ci się to uda, zależy od tego jak dobrą masz właśnie pamięć krótkotrwałą. Niezależnie jednak od wyniku, za dwie godziny nie będziesz pamiętać nic. A to dlatego, że pamięć ta przechowuje informacje przez kilka sekund do kilku minut.
Wszelka wiedza, którą przyswajamy, musi najpierw przejść przez fazę pamięci krótkotrwałej. Wtedy mózg podejmuje decyzję, czy nowo zdobyte informacje zostaną zapisane w pamięci długotrwałej, czy też zostaną odrzucone. Innymi słowy, to, co zapamiętujemy, jest filtrowane przez mózg, który decyduje, co jest dla niego istotne. Dlatego ważne jest, aby uczyć się nowego języka w sposób, który będzie interpretowany przez nasz mózg jako istotny. W ten sposób “wyślesz” informację dalej i dzięki temu będziesz mógł ją potem użyć, na przykład podczas konwersacji.
Pamięć krótkotrwałą można porównać do lejka, przez który przelana zostaje woda. Woda w tym kontekście symbolizuje strumień słów i zdań, których próbujemy się nauczyć. Warto wlewać je powoli i systematycznie, aby cała zawartość mogła swobodnie przepłynąć. Przesadne wlewanie, zbyt szybkie tempo, może spowodować zatkanie lejka i utratę zawartości. Kiedy uczysz się języków, możesz przesadzić z ilością materiału. W trakcie sesji może wydawać ci się, że robisz sporo w krótkim czasie, ale w rzeczywistości będziesz niewiele pamiętać. Właśnie dlatego należy zoptymalizować nasze sposoby uczenia się. Tylko wtedy dane przejdą dalej, czyli do pamięci długotrwałej.
Pamięć długotrwała
Czym więc różni się pamięć długotrwała od krótkotrwałej? Wskazuje na to już sama nazwa. Pamięć długotrwała to rodzaj pamięci, która pozwala przechowywać informacje przez dłuższy okres czasu. Dane pozostają w pamięci długotrwałej od kilku minut do końca życia. To właśnie dzięki tej pamięci możesz zapamiętywać fakty, wydarzenia, umiejętności, a także doświadczenia.
W przypadku nauki języka, konieczne jest, aby informacje takie jak słówka, zasady gramatyczne, konstrukcje zdań, itd. trafiły do twojej pamięci długotrwałej. W odpowiednim momencie, na przykład podczas konwersacji, dane zapisane w pamięci długotrwałej zostaną odczytane.
W jaki sposób przenieść słowa i zdania z pamięci krótkiej do długiej? Przez odpowiednie powtarzanie. Badania pokazują, że proces zapamiętywania jest rozłożony w czasie. Nawet wielokrotne powtarzanie tej samej informacji w krótkim czasie jest praktycznie bez wpływu na naszą zdolność do odtworzenia tej informacji w dłuższej perspektywie. Dobry przykładem jest numer pokoju hotelowego na wakacjach (lub kod dostępu do tego pokoju). Po pierwszych kilku powtórkach posługujemy się nim bezbłędnie. Niestety (albo na szczęście) nie masz szans na to, żebyśmy sobie go przypomnieli miesiąc po powrocie z wakacji.
Mechanizm powtórek w odstępach czasowych (tzw. algorytm Spaced Repetition) został opisany ponad 100 lat temu i jest jednym z najbardziej spektakularnych odkryć psychologii jeśli chodzi o metodę skutecznego powtarzania i zapamiętywania informacji.
Czy jednak wystarczy, że dane takie jak słowa i zasady gramatyczne trafią do pamięci długotrwałej? Czy wówczas będziemy w stanie porozumiewać się płynnie w języku obcym? Niestety niekoniecznie.
Dwa rodzaje procesów
Co jest kluczowe dla zrozumienia jak efektywnie uczyć się języka jako osoba dorosła – i UWAGA tutaj – to specjalizacja pamięci długotrwałej na część świadomą (tj. deklaratywną) i podświadomą (tj. proceduralna). Podział ten został zaproponowany przez Scoville i Milner w 1957 roku, którzy badali pacjenta o imieniu Henry Molaison.
- Części świadomej używamy do „deklarowania” faktów, takich jak daty, zadania lub metody. Są to rzeczy rzeczy, które wiesz i które możesz powiedzieć innym. Jeśli zapytam cię, w którym roku się urodziłeś, po prostu mi powiesz.
- Z drugiej strony jest pamięć podświadoma i używasz jej, gdy działasz instynktownie, na przykład jeździsz na rowerze, boisz się pająka itp. Są to rzeczy, które wiesz, ale które możesz pokazać poprzez działanie – jeśli zapytam cię, czy umiesz grać na pianinie, musisz zagrać, aby to udowodnić.
Coraz więcej dowodów sugeruje, że język zależy w dużej mierze, jeśli nie całkowicie, od pamięci nieświadomej. Dokładnie tak, jak w przypadku innych złożonych umiejętności sensomotorycznych, takich jak gra w piłkę nożną czy na pianinie.
Pamięć deklaratywna (świadoma)
Pamięć deklaratywna (zwana także pamięcią opisową lub pamięcią faktów) to rodzaj pamięci , który odpowiada za przechowywanie informacji i wiedzy na temat faktów, wydarzeń, danych, miejsc, osób itp. Taka świadoma pamięć pozwala nam przechowywać wiedzę na temat pojedynczych słów i zasad gramatycznych. Niestety, nie wystarczy ona do tego, by w płynny sposób posługiwać się językiem.
Choć w teorii możesz znać wiele słówek i reguł (bo masz je zapisane w świadomej, deklaratywnej pamięci), możesz nadal nie być w stanie porozumiewać się płynnie – proces mówienia w języku obcym, tak jak i w ojczystym, musi zostać jak najbardziej “zautomatyzowany”. Jeżeli informacje zapisane są tylko w pamięci deklaratywnej, będziesz się męczył próbując je “świadomie” odnaleźć. To właśnie dzieje się na początku nauki języka obcego. Jąkasz się i mylisz i masz duży problem ze sklejeniem sensownej wypowiedzi. A przecież mówienie w języku polskim jest dla ciebie całkowicie bezwysiłkowe.
Co więc musi się jeszcze wydarzyć, żeby płynnie używać języka obcego? Informacje muszą być zautomatyzowane, a więc przeniesione do pamięci proceduralnej.
Pamięć proceduralna (podświadoma)
W kontraście do pamięci deklaratywnej stoi pamięć proceduralna. Jest to specyficzny rodzaj pamięci charakteryzujący się zdolnością do wykonywania określonych typów zadań bez świadomości, w zautomatyzowany sposób.
Procesy kierowane przez pamięć proceduralną odbywają się najczęściej poniżej poziomu świadomej uwagi. Zadania te obejmują różnorodne czynności, począwszy od zawiązywania butów, poprzez czytanie, czy jazdę na rowerze. Pomyśl o tym tak: nigdy świadomie nie myślisz o równowadze i sile tarcia podczas jazdy na rowerze. A jednak jedziesz.
Abyś był w stanie posługiwać się językiem płynnie i z pewnością siebie, musisz przenieść swoją wiedzę z poziomu świadomego, czyli z pamięci deklaratywnej, do poziomu nieświadomego – pamięci proceduralnej. W ten sposób automatycznie będziesz wiedzieć, jak używać struktur językowych, w tym gramatyki i budowy zdań, a także łączyć słowa ze sobą, tworząc zdania. Mówienie wtedy stanie się bezwysiłkowe, a słowa i zdania będą same przychodzić na język. Mówiąc inaczej, zaczniesz “czuć język” i będziesz posługiwać się nim intuicyjnie, wiedząc, co jest poprawne, a co nie, bez świadomego myślenia o regułach czy zasadach językowych. Kiedy proces posługiwania się językiem będzie zautomatyzowany, uzyskasz płynność.
Dlaczego to ważne
Dlaczego w ogóle o tym mówię? Z powodu dwóch super interesujących faktów.
- Badania wskazują, że aktywacja systemu pamięci świadomej może tłumić aktywację systemu pamięci nieświadomej. Oznacza to, że celowe próby nauczenia się konkretnych informacji mogą przeszkadzać w podświadomym uczeniu się wzorców i intuicji. Czyli innymi słowy: im więcej się staramy, tym gorzej nam wychodzi. Wyjaśnia to, dlaczego dorośli mają takie problemy z nauką języków.
- Z drugiej strony, myślenie świadome u dzieci nie jest dobrze rozwinięte, więc ich umiejętności językowe natychmiast przechodzą do części podświadomej. To wyjaśnia, dlaczego dzieci uczą się języka z taką łatwością.
Sugeruje to, że dla skutecznej nauki języka powinniśmy szukać sposobów na „wyłączenie” (lub przynajmniej „wyciszenie”) naszego myślenia świadomego.
W licznych badaniach potwierdzono, że takie rzeczy że brak snu, aktywność fizyczna, czy co najciekawsze “spożywanie alkoholu” właśnie wycisza pamięć świadoma (tzn. wyłącza nasze logiczne myślenie), co może wyjaśniać, dlaczego łatwiej jest mówić w obcym języku, gdy jest się pijanym.
Problem z tymi technikami polega na tym, że nie są one trwałe i praktyczne. Nie możemy być ciągle niewyspani, albo pijani.
Konkluzja
Więc w jaki sposób przenieść naszą wiedzę o języku z pamięci deklaratywnej do proceduralnej? Poprzez powtarzanie całych sekwencji słów – zdań, zwrotów, kolokacji. W ten sposób reguła gramatyczna przechowywana w pamięci deklaratywnej, będzie miała swoją reprezentację w pamięci proceduralnej. Mowa to sekwencje słów. Ale o tym przeczytasz w naszym artykule o nauce języka pełnymi zdaniami.